Blog

Η αρχή της σχολικής χρονιάς φέρνει μαζί της ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων – προσδοκίες, ανησυχίες, ενθουσιασμό, αντίσταση, και άλλα πολλά (που όλα χωράνε). Το σχολείο για τα παιδιά είναι ένας πολυεπίπεδος τόπος σχέσεων, ρόλων, σύγκρισης και καθημερινής προσπάθειας, και όχι απλώς ένας χώρος μάθησης. Ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς μιλούν στα παιδιά για το σχολείο διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό τον εσωτερικό τους χάρτη, απαντώντας σε ερωτήματα, όπως το τι σημαίνει για μένα να πηγαίνω σχολείο; Τι περιμένουν οι άλλοι από εμένα; Πώς με βλέπουν όταν δυσκολεύομαι;

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσει κανείς ότι η γονεϊκή στάση δεν μεταφέρει μόνο λέξεις, αλλά και μηνύματα για την αξία του παιδιού, για το πώς αντιμετωπίζονται τα λάθη, για το αν η επιτυχία είναι υποχρέωση ή δρόμος προς τη χαρά. Κάθε φράση, κάθε βλέμμα, κάθε σύγκριση με το  «τάδε» άλλο παιδί καταγράφεται στο ψυχικό τοπίο του παιδιού και μεταφράζεται σε εσωτερικές πεποιθήσεις: είμαι αρκετός/αρκετή ή όχι; Επιτρέπεται να φοβάμαι; Πρέπει να πετύχω για να με αγαπούν;

Ειδικά τις πρώτες μέρες της νέας σχολικής χρονιάς, είναι σημαντικό να αφήνεται χώρος για το συναίσθημα του παιδιού. Δεν χρειάζεται να του πει κάποιος ότι «το σχολείο είναι υπέροχο», αν εκείνο νιώθει άγχος ή φόβο. Χρειάζεται κάποιος να του πει ότι είναι εντάξει να νιώθει έτσι και ότι θα είναι εκεί για να το βοηθήσει να προσαρμοστεί. Η προσπάθεια να καθησυχαστεί ένα παιδί χωρίς να αναγνωρίζεται το συναίσθημά του μπορεί άθελά της να ενισχύσει την ανασφάλεια: «αφού λένε όλοι ότι είναι ωραία, μήπως μόνο εγώ νιώθω έτσι;»

Η συζήτηση για το σχολείο χρειάζεται να είναι ανοιχτή, καθημερινή, χωρίς διάθεση ανάκρισης ή ελέγχου. Το παιδί χρειάζεται να νιώσει ότι μπορεί να μιλήσει για αυτό που το δυσκολεύει, χωρίς να φοβάται ότι θα απογοητεύσει ή θα προκαλέσει άγχος στους γονείς. Όταν το παιδί βλέπει ότι ο ενήλικας μπορεί να ακούσει και το δύσκολο – όπως το «δεν θέλω να πάω», το «ντρέπομαι», το «φοβάμαι μην κάνω λάθος» – μαθαίνει ότι τα συναισθήματα δεν είναι επικίνδυνα, αξίζει να τα εμπιστεύεται και του επιτρέπεται να τα βιώνει και να τα εκφράζει.

Το σχολείο είναι μια σταδιακή μετάβαση προς την εξωστρέφεια, την κοινωνικοποίηση, την ανάληψη ρόλων πέρα από την οικογένεια. Για να χτιστεί μια υγιής σχέση με το σχολείο, χρειάζεται οι γονείς να υποστηρίζουν αυτή τη διαδικασία με σταθερότητα και κατανόηση. Μερικά από τα πρακτικά πράγματα που καλό θα ήταν να προσπαθήσουν να κάνουν είναι να ενθαρρύνουν αντί να πιέζουν, να εμπνέουν εμπιστοσύνη και όχι φόβο, αναγνωρίζοντας τον προσωπικό ρυθμό του κάθε παιδιού, χωρίς να τον ερμηνεύουν ως αδυναμία.

Όταν οι εντάσεις, οι φοβίες ή τα συναισθηματικά εμπόδια γύρω από το σχολείο φαίνεται να επιμένουν, η ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων μπορεί να προσφέρει έναν ασφαλή χώρο έκφρασης και επεξεργασίας. Παράλληλα, η συμβουλευτική γονέων βοηθά τους ενήλικες να κατανοήσουν βαθύτερα τις ανάγκες του παιδιού και να ενισχύσουν τη δική τους ψυχική διαθεσιμότητα. 

Στην πραγματικότητα, η ενίσχυση της ανθεκτικότητας δεν σημαίνει να αποφεύγονται οι δυσκολίες, αλλά να πλαισιώνονται με εμπιστοσύνη, φροντίδα και παρουσία. Κάθε παιδί χρειάζεται να ξέρει ότι μπορεί να εκφράσει φόβο, ντροπή, κόπωση ή δισταγμό – και να συνεχίσει να είναι αποδεκτό.

Έτσι λοιπόν, στην αρχή της σχολικής χρονιάς, το πιο ουσιαστικό μήνυμα που μπορεί να δώσει ένας γονέας δεν είναι το «πρέπει να τα πας καλά» ή «το σχολείο είναι υπέροχο», αλλά το «είμαι εδώ, ό,τι και αν γίνει». Και αυτό, για ένα παιδί που μαθαίνει να στέκεται στον κόσμο και να έρχεται σε επαφή με όλη την γκάμα των συναισθημάτων του, αποτελεί από μόνο του ένα σπουδαίο ξεκίνημα.

Έχει αρχίσει να συμβαίνει όλο και πιο συχνά: Κάποιος νιώθει μπερδεμένος, πιεσμένος, ή απλώς μόνος. Ανοίγει τον υπολογιστή ή το κινητό του, και γράφει: «Νιώθω ότι δεν αξίζω τίποτα. Τι μου συμβαίνει;» Και τότε, μια μηχανή απαντά με κατανόηση…

Ζούμε σε μια εποχή όπου η πρόσβαση στη γνώση και η πρόσβαση στην τεχνολογία έχουν ενοποιηθεί με τρόπους που λίγα χρόνια πριν φάνταζαν επιστημονική φαντασία. Η χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ChatGPT, έχει επεκταθεί πέρα από τη συγγραφή, την πληροφορία ή τη δημιουργικότητα. Πολλοί πλέον το χρησιμοποιούν για κάτι βαθύτερο: για να μιλήσουν για τις σχέσεις τους, τα συναισθήματά τους, τις αγωνίες τους.

Ενώ αυτή η χρήση φανερώνει μια υπαρκτή και πιεστική ανάγκη για ψυχολογική υποστήριξη, εγείρει ταυτόχρονα και κάποια κρίσιμα ερωτήματα, όπως το:

• Τι ακριβώς συμβαίνει όταν κανείς απευθύνεται στο AI με υπαρξιακά ή συναισθηματικά ερωτήματα;
• Πού βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη βοήθεια και στην αυταπάτη;

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει πληροφορία, να παρέχει ψύχραιμες προτάσεις, ακόμη και να προσομοιώσει έναν υποστηρικτικό διάλογο. Ωστόσο, αυτό δεν ισοδυναμεί με ψυχοθεραπεία.

Η ατομική ψυχοθεραπεία βασίζεται σε μια ζωντανή σχέση, που χτίζεται μέσα στον χρόνο και στη μοναδικότητα της συνάντησης. Εκεί δεν προσφέρονται απαντήσεις τύπου copy-paste, αλλά βιωματική επεξεργασία που προϋποθέτει παρουσία, εμβάθυνση, ασυνείδητες αλληλεπιδράσεις και διαρκή εξέλιξη.
Το AI δεν έχει συνείδηση, δεν έχει ιστορία, δεν έχει όρια, δεν έχει το βλέμμα που συγκρατεί, τη σιωπή που επιτρέπει, τη μεταβίβαση που θεραπεύει. Δεν θα δει πώς κάποιος αποφεύγει τη ματιά, ούτε θα αντιληφθεί το νόημα μιας παύσης. Δεν θα καταλάβει το πώς είναι να δυσκολεύεσαι με τις σημαντικές σου σχέσεις ή ότι κρύβεσαι πίσω από εργαλεία χωρίς συναίσθημα προκείμενου να αποφύγεις τον φόβο. Και, φυσικά, δεν έχει τη δυνατότητα να διαχειριστεί κρίσεις, να αναλάβει ευθύνη ή να εκτιμήσει επικινδυνότητα.

Εκεί όμως που η χρήση ενός εργαλείου όπως το ChatGPT μπορεί να φανεί χρήσιμη, είναι στη διερεύνηση. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει κανείς να διατυπώσει πιο καθαρά τις σκέψεις του ή να βρει πληροφορίες για μορφές συναισθηματικής ανάπτυξης, για τις δυναμικές στις σχέσεις, ή για το πώς λειτουργεί η ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Αν αυτό λειτουργήσει ως γέφυρα για να ζητήσει κάποιος ουσιαστική βοήθεια, τότε ίσως κάτι έχει ήδη αλλάξει!

Ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας, αναγνωρίζουμε την ανάγκη του ατόμου να νιώσει κατανοητό, και είναι απόλυτα θεμιτό να αναζητά μια πρώτη «εκφόρτιση» ή κατανόηση σε ψηφιακό περιβάλλον. Στη δική μας δουλειά, όμως, εκείνο που προσφέρουμε είναι χώρος – σταθερός, επαρκώς ασφαλής, ανοιχτός σε ερωτήματα που δεν απαντιούνται με μία παράγραφο.

Το ChatGPT είναι εργαλείο· δεν είναι ψυχολόγος. Και καμία οθόνη, όσο προηγμένη και αν είναι, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη δύναμη του να σε βλέπει και να σε σκέφτεται ένας άλλος άνθρωπος. Η σχέση και η σύνδεση είναι βασικά στοιχεία, που δεν μπορούν να αντικατασταθούν από έναν αλγόριθμο, όσο εξελιγμένος και αν είναι. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν χτίζεται διαβάζοντας απαντήσεις, αλλά μέσα από τη σχέση και τη σύνδεση, όπου κάποιος νιώθει πως δεν είναι μόνος με ό,τι τον βαραίνει.

Η τελειομανία στη μητρότητα συχνά γεννιέται από την ανάγκη να μην απογοητευθεί το παιδί, να καλυφθούν όλες του οι ανάγκες, να προληφθεί κάθε λάθος, να δοθεί η «τέλεια» απάντηση τη «σωστή» στιγμή. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτή η υπερπροσπάθεια μπορεί να αφήσει πίσω κάτι κρίσιμο: την αναγνώριση των ορίων.

Παιδιά που μεγαλώνουν με υπερπροστατευτικούς ή τελειομανείς γονείς μπορεί να δυσκολεύονται να κατανοήσουν τι επιτρέπεται και τι όχι, να διαχειριστούν τη ματαίωση, να αντέξουν την ανασφάλεια ή τη διάψευση. Μέσα από την αγωνία να είναι κανείς τέλειος, ξεχνά ότι τα παιδιά χρειάζονται, πρώτα απ’ όλα, σταθερότητα και αλήθεια.

Ο Βρετανός παιδίατρος και ψυχαναλυτής Donald Winnicott μίλησε για την έννοια της «αρκετά καλής μητέρας» (good enough mother) – όχι της τέλειας. Της μητέρας που δεν καλύπτει κάθε ανάγκη με απόλυτη ακρίβεια, αλλά που είναι σταθερά παρούσα, διαθέσιμη και ευαίσθητη, ενώ και ταυτόχρονα επιτρέπει στο παιδί να αντέξει μικρές απογοητεύσεις και να αναπτύξει τον δικό του ψυχικό κόσμο.

Η «αρκετά καλή» μητέρα:

• Κάνει λάθη, αλλά προσπαθεί να τα επανορθώσει.
• Λέει «όχι», χωρίς να νιώθει ενοχή.
• Δείχνει αγάπη χωρίς να χάνει τα όρια.
• Επιτρέπει στον εαυτό της να μην είναι πάντα σίγουρη, διδάσκοντας έτσι στο παιδί ότι η αβεβαιότητα είναι μέρος της ζωής.

Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι η μητέρα, εκτός από φροντίδα, αποτελεί και πρότυπο ταύτισης για το παιδί. Όταν εκείνη αποδέχεται τη δική της ατέλεια χωρίς να καταρρέει, του μαθαίνει ότι μπορεί να είναι αγαπητό ακόμη και όταν δεν είναι «τέλειο», προσφέροντας έτσι ένα δυνατό θεμέλιο για μια πιο υγιή αυτοεικόνα.

Στην ψυχοθεραπεία, βλέπουμε συχνά ενήλικες που δυσκολεύονται να αντέξουν την αποτυχία, να βάλουν όρια ή να τους τεθούν όρια, ακριβώς επειδή μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούσε είτε η τελειοθηρία, είτε η έλλειψη σταθερότητας. Τα δύο αυτά άκρα, αν και φαινομενικά αντίθετα, αφήνουν τελικά παρόμοιο αποτύπωμα: ένα παιδί που δεν έμαθε πώς είναι να νιώθει ασφάλεια μέσα σε όρια και αποδοχή μέσα στην ατέλεια.

Η ψυχολογική υποστήριξη γονέων μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώριση αυτών των παγιδευτικών μοτίβων και στην επεξεργασία της γονεϊκής ενοχής που συχνά συνοδεύει την αίσθηση του «δεν κάνω αρκετά». Μέσα από την ατομική ψυχοθεραπεία, η μητέρα (και ο γονιός, γενικότερα) μπορεί να συνδεθεί με τη δική του ιστορία, να αναγνωρίσει τις δικές του ανάγκες και να βρει έναν πιο αληθινό, λιγότερο πιεστικό τρόπο να σχετίζεται με το παιδί του.

Η συναισθηματική ανάπτυξη δεν ευνοείται μέσα στην τελειότητα, αλλά μέσα στη σχέση. Η μητέρα που τολμά να είναι απλώς «αρκετά καλή» – και όχι εξαντλητικά τέλεια – διδάσκει στο παιδί ότι η ζωή δεν απαιτεί τελειότητα για να είναι όμορφη!

Σε κάθε οικογενειακό σύστημα, οι ρόλοι δεν ανατίθενται με ρητό τρόπο, αλλά «εγγράφονται», σταδιακά και αθόρυβα, μέσα από την εμπειρία της σχέσης. Το κάθε μέλος διαμορφώνει τη θέση του μέσα από την αλληλεπίδραση, με τρόπο που θυμίζει σκηνές θεάτρου: υπάρχουν χαρακτήρες, αναμενόμενες αντιδράσεις, εσωτερικά «σενάρια» και συγκεκριμένες ατάκες που επαναλαμβάνονται χωρίς να έχουν γραφτεί ή προβαριστεί ποτέ.

Η συστημική προσέγγιση εξετάζει αυτές τις δυναμικές όχι ως μεμονωμένα ψυχολογικά χαρακτηριστικά, αλλά ως λειτουργίες μέσα σε ένα πλαίσιο. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να γίνει το «ήσυχο παιδί» ή ο «δυνατός της οικογένειας», όχι επειδή έτσι είναι η φύση του, αλλά επειδή αυτός ο ρόλος καλύπτει ένα συναισθηματικό κενό, ισορροπεί μια απουσία ή απορροφά μια ένταση που υπάρχει. Στην πράξη, αυτή η κατανομή μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά για την οικογένεια στο παρόν, αλλά να μετατραπεί σε περιοριστικό σχήμα για το άτομο στο μέλλον.

Πολλά άτομα φτάνουν στην ενηλικίωση χωρίς να έχουν ποτέ αναρωτηθεί αν οι αντιδράσεις τους είναι δικές τους επιλογές ή αν προκύπτουν από ρόλους που κάποτε χρειάστηκε να αναλάβουν. Ο «δυνατός» ενδέχεται να μην επιτρέπει στον εαυτό του να εκφράσει ανάγκες ή αδυναμία. Το «αόρατο» παιδί ίσως δυσκολεύεται να διεκδικήσει χώρο στη σχέση. Ο «μεσολαβητής» πιθανόν να νιώθει υπεύθυνος για την ψυχική ισορροπία όλων γύρω του, χωρίς να αφήνει χώρο για τον δικό του εσωτερικό κόσμο. Κάποιος άλλος μπορεί να έχει «φορέσει» τον ρόλο του προβληματικού, χωρίς να είναι ποτέ δική του η δυσλειτουργία που κουβαλά.

Οι ρόλοι αυτοί, παρόλο που προκύπτουν από τις σχέσεις της παιδικής ηλικίας, σπάνια περιορίζονται στην οικογενειακή σκηνή. Μεταφέρονται σε φιλικές, επαγγελματικές ή ερωτικές σχέσεις, επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο το άτομο σχετίζεται με τον εαυτό του και τους άλλους. Το σημαντικό είναι ότι, αν και οι ρόλοι αυτοί δημιουργήθηκαν κάποτε για να εξυπηρετήσουν μια συγκεκριμένη ανάγκη, συχνά διατηρούνται ακόμα και όταν αυτή η ανάγκη έχει πάψει να υφίσταται.

Η θεραπευτική διαδικασία μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος αποκωδικοποίησης αυτών των ρόλων. Μέσα από την εξερεύνηση των σχέσεων, των συναισθηματικών καταγραφών και των εσωτερικών φωνών που συνοδεύουν αυτούς τους ρόλους («Μην τους απογοητεύσεις», «Κράτα γερά», «Εσύ δεν έχεις δικαίωμα να θυμώσεις»), δίνεται η δυνατότητα επαναπροσδιορισμού. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι δεν πρόκειται για κατάργηση ή απόρριψη των ρόλων, αλλά για μια συνειδητή επιλογή της σχέσης που θέλει κανείς να έχει μαζί τους.

Στην πραγματικότητα, αν και κάθε οικογένεια ενδέχεται να έχει το δικό της «θέατρο», δεν είναι απαραίτητο να συνεχίσει κανείς να παίζει για πάντα τον ίδιο ρόλο, εγκλωβισμένος σε ένα σενάριο με συγκεκριμένες απαιτήσεις. Η αναγνώριση των μοτίβων δεν είναι απόρριψη: είναι ένδειξη ωριμότητας και, κάθε βήμα προς μια πιο ελεύθερη, επιλεγμένη εκδοχή του εαυτού, φέρνει το άτομο πιο κοντά στην επίτευξη της ψυχικής ενδυνάμωσής του.

Οι οικογένειες μιλούν – και ας μη λένε πάντα την αλήθεια. Πίσω από τις λέξεις, υπάρχουν αφηγήσεις που κρατούν ζωντανές μνήμες, πεποιθήσεις και ρόλους και, κάποιες φορές, αυτές οι αφηγήσεις γίνονται μύθοι: επαναλαμβανόμενες ιστορίες που διαμορφώνουν την ταυτότητα μιας οικογένειας και επηρεάζουν βαθιά τα μέλη της. Άλλες φορές, πρόκειται για μυστικά, σιωπηρές απουσίες, αποσιωπημένα γεγονότα ή ανεπεξέργαστα συναισθήματα που κουβαλιούνται αθόρυβα ανάμεσα στις γενιές.

Οι οικογενειακοί μύθοι δεν είναι πάντα απαραίτητα ψευδείς. Συχνά περιέχουν έναν πυρήνα αλήθειας, εμπλουτισμένο με νοσταλγία ή ερμηνείες που ενισχύουν τη συνοχή της οικογένειας. Ωστόσο, όταν βασίζονται σε μισές αλήθειες, ή λειτουργούν ως τρόπος αποφυγής της σύγκρουσης και του πόνου, μπορεί να μετατραπούν σε περιοριστικά σχήματα. Για παράδειγμα, η αφήγηση μιας οικογένειας πως «όλοι είμαστε δυνατοί, δεν κλαίμε» ενδέχεται να εμποδίσει την έκφραση ευαλωτότητας του ατόμου, ακόμα και όταν αυτή είναι απαραίτητη για την ψυχική ισορροπία του.

Παράλληλα, τα οικογενειακά μυστικά λειτουργούν σαν σκιές – δηλαδή, είναι παρόντα αλλά παραμένουν αθέατα. Ένα τραύμα που δε συζητήθηκε ποτέ, μια απώλεια που θεωρήθηκε ντροπή, ένα γεγονός που «δεν χρειάζεται να το ξέρουν τα παιδιά», κάθε τι τέτοιο εγγράφεται στον ψυχισμό του ατόμου και γίνονται σιωπηρές οδηγίες συμπεριφοράς. Πολλές φορές, δεν υπάρχει συνειδητή γνώση του τι ακριβώς έχει αποσιωπηθεί? υπάρχει, όμως, η αίσθηση πως κάτι «δεν λέγεται» και η συναισθηματική ένταση που προκαλείται από αυτό.

Η ψυχοδυναμική θεραπεία και η συστημική προσέγγιση έχουν μελετήσει εκτενώς το φαινόμενο της διαγενεακής μετάδοσης. Μοτίβα, αντιδράσεις και μηχανισμοί άμυνας μεταφέρονται ακούσια, όχι μόνο μέσα από λόγια, αλλά και μέσα από τη σιωπή, τα βλέμματα, τις σωματικές αντιδράσεις. Ένα παιδί που μεγαλώνει σε περιβάλλον όπου κάποιο θέμα αποφεύγεται συστηματικά, μαθαίνει πως δεν είναι ασφαλές να ρωτά. Μαθαίνει να διαχειρίζεται συναισθήματα που δεν κατανοεί, να αναλαμβάνει ρόλους που δεν του αναλογούν και, ενίοτε, να αναπαράγει τους ίδιους μηχανισμούς στην ενήλικη ζωή του.

Στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, πολλές ιστορίες αναδεικνύουν τη δυναμική των οικογενειακών μύθων και μυστικών. Ταινίες όπως το Encanto ή το The Royal Tenenbaums αποτυπώνουν πώς μια οικογένεια μπορεί να παγιδευτεί σε ρόλους, προσδοκίες και αποσιωπήσεις, αλλά και πώς η αλήθεια – όσο επώδυνη και αν είναι – μπορεί να φέρει ανακούφιση και επανασύνδεση.

Η αναγνώριση αυτών των δυναμικών είναι το πρώτο βήμα. Μέσα από ερωτήσεις όπως «γιατί δεν μιλάμε ποτέ γι’ αυτό;» ή «από πού προέρχεται αυτή η ανάγκη να φαινόμαστε πάντα καλά;», αρχίζει να αμφισβητείται το αόρατο σύστημα κανόνων που διαμορφώνει τις οικογενειακές σχέσεις.

Η ψυχοθεραπεία προσφέρει έναν ασφαλή χώρο για να αναδειχθούν αυτές οι αφηγήσεις και να επαναδιατυπωθούν. Με τη βοήθεια ενός ειδικού, μπορεί να δοθεί νόημα σε αυτό που μέχρι πρότινος λειτουργούσε σιωπηλά ή υποδόρια. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, δίνεται η δυνατότητα στα άτομα να δημιουργήσουν νέες εσωτερικές αφηγήσεις, οι οποίες θα είναι πιο ειλικρινείς, περισσότερο βιώσιμες και, εν τέλει, πιο κοντά σε αυτό που πραγματικά είναι.

Κάθε οικογένεια έχει τα δικά της άγραφα κεφάλαια. Το ζητούμενο δεν είναι να διαγραφούν, αλλά να ειπωθούν όταν και αν τα μέλη της είναι  έτοιμα: μόνο έτσι μπορούν να υπάρξουν νέες σελίδες που γράφονται με αλήθεια και σύνδεση και να χτιστεί μια σχέση βασισμένη όχι στον μύθο της τελειότητας, αλλά στην αποδοχή του ανθρώπινου.

Στη σημερινή εποχή της ταχύτητας, της άμεσης πληροφορίας, του γρήγορου scrolling και του «διάβασα κάτι – άρα το κατάλαβα», τα social media συνδέουν ανθρώπους και λογαριασμούς αδιάκοπα. Ωστόσο, αυτή η σύνδεση συχνά παραμένει μόνο στην επιφάνεια, με την ευχαρίστηση να είναι σχεδόν πάντα στιγμιαία, την προσοχή να διασπάται και τη σιωπή να αγχώνει.

Σε έναν κόσμο όπου όλα τρέχουν, η ψυχοθεραπεία μοιάζει να πηγαίνει ανάποδα και, ίσως, γι’ αυτό ακριβώς να είναι πλέον πιο αναγκαία από ποτέ.

Η ψυχοδυναμική προσέγγιση, συγκεκριμένα, δεν υπόσχεται άμεσα αποτελέσματα: δεν προσφέρει λίστες τύπου «πέντε τρόποι να βρείτε την ευτυχία», ούτε υπαγορεύει στους θεραπευόμενους το ποιοι είναι. Αντίθετα, τους δίνει χώρο για να το ανακαλύψουν, χρόνο για να πουν «δεν ξέρω», και μέσω αυτής δημιουργείται μια ανθρώπινη σχέση στην οποία μπορούν να ακουστούν χωρίς να χρειαστεί να «φαίνονται».

Πόσες φορές «ανεβάζει» κανείς κάτι για να νιώσει καλύτερα; Πόσες φορές, παίρνοντας ένα like, έρχεται μια στιγμιαία ανακούφιση, η οποία, ωστόσο, κρατάει ελάχιστα; Η σημερινή κουλτούρα μαθαίνει στους ανθρώπους να «φαίνεται» πως σχετίζονται, χωρίς όμως να συμβαίνει αυτό ουσιαστικά. Το να μοιραστεί κανείς κάτι συναισθηματικό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το έχει επεξεργαστεί κιόλα: μπορεί απλώς να το έχει «πετάξει έξω» από αυτόν, για να μην το νιώθει μέσα του.

Η ψυχοδυναμική θεραπεία λειτουργεί αλλιώς. Εκεί δεν αναζητούνται επικυρώσεις και ο ρόλος του θεραπευτή δεν είναι να πει «έχεις δίκιο» ή «είσαι καλά όπως είσαι». Είναι εκεί για να κρατήσει τον ψυχικό χώρο και να μείνει μαζί με τον θεραπευόμενο όσο χρειαστεί μέχρι να καταλήξει, τελικά, ο ίδιος στο τι έχει πραγματικά νόημα για εκείνον.

Σε μια κοινωνία που φοβάται τη σιωπή και τη γεμίζει με ήχους ειδοποιήσεων και συνεχή σκρολαρίσματα, η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία τολμά να την κρατήσει, όχι σαν αμηχανία, αλλά σαν μεταβατικό χώρο. Έναν χώρο όπου δεν χρειάζεται να απαντήσει κανείς αμέσως και όπου οι σκέψεις και τα συναισθήματα αποκτούν μορφή, χωρίς να πιέζονται να «γίνουν κάτι».

Μέσα από τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, δημιουργούνται ελεύθεροι συνειρμοί από μικρές λέξεις, δισταγμούς και παύσεις, με αποτέλεσμα να αναδυθεί κάτι ουσιαστικό: η προσωπική ιστορία του καθένα, όχι όπως τη διηγείται στο Instagram, αλλά όπως τη νιώθει πραγματικά.

Είναι αλήθεια ότι η εποχή μας επιβραβεύει την αλλαγή, την ανανέωση και (το να φαίνεται, τουλάχιστον, ότι) κανείς βελτιώνεται. Όμως, αν αυτού του τύπου η αλλαγή σημαίνει ότι θα πρέπει να απορρίψει κανείς τα δύσκολα κομμάτια που κάθε άνθρωπος έχει μέσα του – τον θυμό, την ντροπή, τον πόνο – τελικά, τι απομένει;

Η ψυχοδυναμική θεραπεία δεν στοχεύει στη δημιουργία ενός «καλύτερου» εαυτού: στοχεύει σε έναν πιο αληθινό εαυτό που δεν χρειάζεται να είναι τέλειος, αλλά αποζητά να είναι παρών και να μπορεί να λέει «εδώ είμαι, έτσι όπως είμαι».

Αν ανοίξει κανείς σήμερα το Instagram ή το TikTok, δύσκολα δεν θα πετύχει κάποιον να εξηγεί «τι είναι ο ναρκισσιστής», να δίνει οδηγίες «πώς να αναγνωρίσετε το gaslighting» ή να μιλάει για «τοξικές σχέσεις» με σιγουριά ειδικού – και ας είναι και… γυμνάστρια! Η γλώσσα της ψυχολογίας έχει μπει για τα καλά στην καθημερινότητά μας και αυτό, σε έναν βαθμό, είναι θετικό, μιας και δείχνει ότι υπάρχει επιθυμία και θέληση να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους.

Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη πλευρά: όταν λέξεις όπως «τοξικός», «τραύμα», «οριακός» ή «χειριστικός» χρησιμοποιούνται χωρίς ουσιαστική κατανόηση του τι πραγματικά σημαίνουν, στην ουσία χάνουν τη σημασία τους. Ακόμη χειρότερα, με αυτόν τον τρόπο, συχνά αποκτούν και μια δύναμη που δεν τους αναλογεί, αφού ξαφνικά αφνικά κάθε δύσκολη σχέση βαπτίζεται αυτομάτως «τοξική», κάθε άνθρωπος που μας πληγώνει είναι «ναρκισσιστής», και κάθε πόνος που κουβαλάμε, αντί να μας κινητοποιήσει, γίνεται ταμπέλα ή «περιγραφή προφίλ».

Η ψυχολογία δεν είναι σούπερ μάρκετ διαγνώσεων, όπως δεν είναι όλοι οι άνθρωποι που θυμώνουν «τοξικοί» ή κάθε σύντροφος που μας μπέρδεψε «χειριστικός». Και το πιο σημαντικό; – η ψυχολογική κατανόηση δεν έρχεται με τρίλεπτα βίντεο και «πιασάρικα» ποστάκια. Κοιτώντας ένα άλλο παράδειγμα, το να μιλάμε ανοιχτά για το τραύμα είναι απαραίτητο και χρήσιμο. Όμως, όσο περισσότερο το «φοράμε» σαν ταυτότητα, τόσο λιγότερο μας αφήνει να προχωρήσουμε. Στην πράξη, το τραύμα χρειάζεται επεξεργασία, χώρο, χρόνο και σχέση και η διαχείρισή του, σε καμία περίπτωση, δεν μπορεί να γίνει μόνο μέσω hashtags.

Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία δεν μας υπαγορεύει το ποιοι είμαστε: μας βοηθά να το ανακαλύψουμε, χωρίς να προσφέρει γρήγορες διαγνώσεις. Αυτό που κάνει είναι να δημιουργεί έναν χώρο μέσα στον οποίο μπορούμε να δούμε πώς λειτουργούμε, τι σημαίνουν οι εμπειρίες μας για εμάς και τι σχέση έχουμε με τον εαυτό μας.

Η κουλτούρα της αυτοβελτίωσης συχνά μας προτρέπει να γίνουμε «η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας», με έτοιμες και γρήγορες λύσεις που υπόσχονται πολλά. Στην πραγματικότητα, όμως, αν αυτή η «σούπερ» εκδοχή δεν νιώθει, δεν θυμώνει, δεν πονά – τότε κάτι πάει λάθος. Η αληθινή αλλαγή δεν έρχεται με την απόρριψη των δύσκολων συναισθημάτων, αλλά με την αποδοχή τους. Αυτό, ακριβώς, κάνει η ψυχοδυναμική θεραπεία: μας προσφέρει χώρο, χρόνο και παρουσία, όχι για να μας «διορθώσει», αλλά για να μπορέσουμε να σταθούμε με ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό μας…  Στην εποχή της βιασύνης και των εντυπώσεων, αυτό ίσως είναι το πιο γενναίο πράγμα που μπορεί κανείς να κάνει!

Σε έναν κόσμο όπου οι αλλαγές είναι συνεχείς και οι δυσκολίες αναπόφευκτες, η ψυχική ανθεκτικότητα προβάλλει ως ένα από τα σημαντικότερα εφόδια για την ευημερία και την επιβίωση. Αλλά τι σημαίνει να είναι κανείς «ανθεκτικός»; Και, κυρίως, γεννιόμαστε έτσι ή μπορούμε να το καλλιεργήσουμε;

Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να προσαρμοζόμαστε, να αντέχουμε και να συνεχίζουμε μπροστά μετά από δυσκολίες ή τραύματα. Δεν σημαίνει απουσία πόνου, αλλά τη δυνατότητα διαχείρισης και νοηματοδότησης του.

Για πολλά χρόνια θεωρούνταν κυρίως έμφυτη. Σήμερα, όμως, γνωρίζουμε πως είναι μια δυναμική ικανότητα που μπορεί να ενισχυθεί μέσα από εμπειρίες, υποστήριξη και αυτογνωσία. Παράγοντες όπως η ασφαλής προσκόλληση, οι υγιείς σχέσεις, η ικανότητα ρύθμισης συναισθημάτων και η νοηματοδότηση των βιωμάτων παίζουν καθοριστικό ρόλο. Μάλιστα, έρευνες δείχνουν πως η σταδιακή έκθεση σε διαχειρίσιμες προκλήσεις «εκπαιδεύει» το νευρικό μας σύστημα να αντέχει καλύτερα το στρες.

Η καλλιέργεια ανθεκτικότητας δεν απαιτεί μεγάλες τομές. Μικρές, σταθερές συνήθειες, όπως η αναγνώριση των συναισθημάτων μας, η ρεαλιστική αισιοδοξία, η στήριξη σε σχέσεις εμπιστοσύνης και η ανάληψη δράσης, δημιουργούν σιγά-σιγά ένα εσωτερικό «μαξιλάρι» ασφάλειας και ευλυγισίας.

Σημαντικό είναι επίσης να ξεκαθαρίσουμε πως ανθεκτικότητα δεν σημαίνει σκληρότητα. Δεν είναι η απουσία ευαλωτότητας, αλλά η ικανότητα να τη βιώνεις και να τη διαχειρίζεσαι χωρίς να καταρρέεις.

Τελικά, η ανθεκτικότητα είναι αποτέλεσμα και των δύο: και του πώς ξεκινήσαμε, αλλά και του πώς επιλέγουμε να προχωρήσουμε. Δεν είμαστε μόνο το αποτέλεσμα όσων μας συνέβησαν, αλλά και όσων αποφασίσαμε να κάνουμε με αυτά.

Οι πρώτες μας σχέσεις, δηλαδή αυτές που συνήθως αναπτύσσονται με τους φροντιστές μας, δεν αποτελούν απλώς πλαίσια επιβίωσης και φροντίδας. Γίνονται η βάση για την ψυχική μας οργάνωση, αλλά και το πρότυπο πάνω στο οποίο θα χτιστούν μελλοντικά οι συναισθηματικοί και κοινωνικοί δεσμοί μας. Ακόμα και όταν αποκτούμε αυτονομία, τα εσωτερικά σχήματα που έχουμε αναπτύξει σε αυτές τις πρώιμες εμπειρίες συνεχίζουν να επηρεάζουν, συχνά με λεπτούς και ασυνείδητους τρόπους, τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας και τους άλλους.

Η επίδραση αυτών των πρώτων σχέσεων δεν περιορίζεται στην παιδική ηλικία. Αντίθετα, μπορεί να ανιχνευθεί σε πολλαπλά πεδία της ενήλικης ζωής:

Στις ερωτικές σχέσεις, οι ανάγκες για εγγύτητα, η αντοχή στην αποστασιοποίηση, ο φόβος της εγκατάλειψης ή της υπερβολικής σύνδεσης συχνά φέρουν τον απόηχο των πρώιμων δεσμών.

Στις φιλίες, η ικανότητα να δημιουργούμε σχέσεις αμοιβαιότητας, να αντέχουμε τα όρια και τις αποστάσεις, να εμπιστευόμαστε και να αφήνουμε χώρο στον άλλο, επηρεάζεται από τις πρώτες εμπειρίες εμπιστοσύνης ή προδοσίας.

Στο επαγγελματικό περιβάλλον, ο τρόπος που σχετιζόμαστε με φιγούρες εξουσίας, η δυσκολία ή ευκολία στη συνεργασία, η ανάγκη για επιβεβαίωση ή η αποφυγή της εγγύτητας με συναδέλφους ή προϊσταμένους, μπορεί να αντανακλούν παλιά ψυχικά σχήματα που ενεργοποιούνται ασυνείδητα.

Το γεγονός ότι τα πρότυπα προσκόλλησης διαμορφώνονται νωρίς δεν σημαίνει ότι είναι αμετάβλητα. Αντίθετα, η ανθρώπινη εμπειρία διαθέτει εξαιρετική δυναμική μετασχηματισμού. Σταθερές, υποστηρικτικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή, η ψυχοθεραπεία, αλλά και η προσωπική ενδοσκόπηση μπορούν να λειτουργήσουν ως διορθωτικές εμπειρίες, επιτρέποντας στα άκαμπτα μοτίβα του παρελθόντος να δώσουν τη θέση τους σε πιο ευέλικτους, λειτουργικούς τρόπους σύνδεσης.

Η αναγνώριση του πώς σχετιζόμαστε, και κυρίως του γιατί σχετιζόμαστε με τον τρόπο που το κάνουμε, δεν είναι απλώς ένα θεωρητικό εργαλείο. Είναι το πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε τον εαυτό μας βαθύτερα και να χτίσουμε σχέσεις που δεν ανακυκλώνουν το παρελθόν, αλλά προσφέρουν χώρους ελευθερίας, εγγύτητας και αυθεντικής επαφής.

Η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι θεμέλιο. Είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζεται κάθε μας σχέση, κάθε επιλογή, κάθε μικρή ή μεγάλη στιγμή της ζωής μας. Ο Μάιος, ως διεθνώς αναγνωρισμένος μήνας ευαισθητοποίησης για την ψυχική υγεία, είναι μια ευκαιρία όχι μόνο για ενημέρωση, αλλά για στοχασμό, φροντίδα και ενσυναίσθηση.

Ζούμε σε έναν κόσμο που κινείται γρήγορα, που συχνά απαιτεί από εμάς να είμαστε πάντα καλά. Μα η αλήθεια είναι πως κανείς δεν είναι πάντα καλά – και αυτό είναι απολύτως ανθρώπινο. Το να ζητάμε βοήθεια, να σταματάμε για να ακούσουμε τον εαυτό μας, να απευθυνόμαστε σε έναν ειδικό, δεν αποτελούν σημάδια αδυναμίας: αντιθέτως, είναι πράξεις γενναιότητας και ωριμότητας.

Αυτόν τον Μάιο, ας κάνουμε χώρο για εμάς, για τους γύρω μας, και για όλες εκείνες τις φωνές που χρειάζονται να ακουστούν. Ας θυμηθούμε πως η ψυχική υγεία δεν είναι ατομική υπόθεση, αλλά κοινωνική ευθύνη.

Στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας ΑΡΚΕΣΙΣ, πιστεύουμε βαθιά στη δύναμη της σχέσης, του διαλόγου, και της εσωτερικής μεταμόρφωσης. Στεκόμαστε δίπλα σε κάθε άνθρωπο που επιλέγει να φροντίσει τον εαυτό του μέσα από την ψυχοθεραπεία, όχι γιατί «κάτι δεν πάει καλά», αλλά γιατί αξίζει μια ζωή με περισσότερο βάθος, κατανόηση και ελευθερία.

Η ανάγκη για εγγύτητα και η ανάγκη για αυτονομία αποτελούν δύο από τις πιο βασικές, αλλά και φαινομενικά αντιτιθέμενες, ψυχικές κινήσεις που χαρακτηρίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Από τη μια, επιθυμούμε να ανήκουμε, να σχετιζόμαστε, να είμαστε «δεμένοι» με έναν Άλλον. Από την άλλη, θέλουμε να διατηρούμε την αίσθηση του εαυτού μας, την ανεξαρτησία μας, την ελευθερία να ορίζουμε οι ίδιοι τα όριά μας.

Η δυναμική αυτή έχει απασχολήσει τόσο τη σύγχρονη θεωρία του δεσμού όσο και την ψυχαναλυτική σκέψη, η οποία αναγνωρίζει ότι η σχέση με τον Άλλον αποτελεί πάντα ένα πεδίο έντασης. Είναι ταυτοχρόνως μια πηγή ασφάλειας, αλλά και μια απειλή για την ατομικότητά μας. Έτσι, δεν είναι τυχαίο ότι μέσα στη θεραπευτική διαδικασία το ερώτημα το  πώς μπορώ να σχετιστώ ουσιαστικά χωρίς να χαθώ μέσα στη σχέση, είναι κάτι που επανέρχεται συχνά.

Ο στόχος δεν είναι η πλήρης εξάλειψη της έντασης αυτής – κάτι τέτοιο θα ήταν μάλλον ουτοπικό και, ενδεχομένως, ψυχικά στείρο. Αντιθέτως, το ζητούμενο είναι να φτάσουμε στη συνειδητοποίηση ότι η συναισθηματική εγγύτητα και η προσωπική ελευθερία δεν είναι έννοιες ασύμβατες, αλλά δυνάμει αλληλοτροφοδοτούμενες. Όταν η σχέση επιτρέπει χώρο για διαφορά, για διαφοροποίηση και εξέλιξη, τότε η δέσμευση γίνεται πράξη ελευθερίας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η καλλιέργεια ανοιχτής και αυθεντικής επικοινωνίας, ο σεβασμός των προσωπικών ορίων, η αναγνώριση της μεταβλητότητας των αναγκών και η αποδοχή της ετερότητας του Άλλου λειτουργούν ως ανακουφιστικά στοιχεία. Η ατομικότητα δεν απειλεί τον δεσμό – τον εμπλουτίζει. Και η δέσμευση δεν περιορίζει την ελευθερία – τη στεγάζει.

Κάθε άνθρωπος «κουβαλάει» μέσα του κομμάτια που δεν αντιλαμβάνεται ή που επιλέγει, είτε συνειδητά, είτε ασυνείδητα, να αγνοεί. Επιθυμίες που καταπιέζουμε, φόβους που δεν ομολογούμε ούτε στον εαυτό μας, εμπειρίες που έχουμε θάψει τόσο βαθιά, που μοιάζουν σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Ωστόσο, όσο καλά κρυμμένες και αν είναι αυτές οι πτυχές μας, η πραγματικότητα είναι ότι δεν παύουν να υπάρχουν – αντίθετα, συχνά επηρεάζουν και διαμορφώνουν καταλυτικά τις σχέσεις, τις αντιδράσεις και τα μοτίβα της ζωής μας.

Στην ψυχανάλυση, αυτός ο «σκοτεινός» τόπος περιγράφεται ως ασυνείδητο: ένας δυναμικός χώρος όπου συναισθήματα, αναμνήσεις και επιθυμίες παραμένουν ενεργά, ακόμα και αν εμείς δεν τα αναγνωρίζουμε συνειδητά. Όταν κάποια από αυτά τα στοιχεία έρχονται σε σύγκρουση με την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας ή με τις κοινωνικές μας αξίες, είνια πιθανό να τα απωθήσουμε, όχι όμως να τα εξαφανίσουμε. Συχνά, βρίσκουν άλλους δρόμους για να εκφραστούν: μέσα από τις επιλογές μας, τις εμμονές που δεν μπορούμε να αποτινάξουμε, τα όνειρα που μας στοιχειώνουν, τις σχέσεις που επαναλαμβάνονται σαν μοτίβα χωρίς προφανή εξήγηση.

Η ψυχοθεραπεία ανοίγει έναν δρόμο προς την ανακάλυψη αυτών των πλευρών, όχι για να τις «διορθώσει» ή να τις «λειάνει», αλλά για να μας βοηθήσει να τις κατανοήσουμε και να τις εντάξουμε στη συνειδητή μας εμπειρία, ώστε να πάψουν να μας καθορίζουν ανεξέλεγκτα. Και, βεβαίως, δεν πρόκειται για μια διαδικασία που συμβαίνει από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά για μια σταδιακή εξερεύνηση, όπου το «άγνωστο» γίνεται σταδιακά πιο οικείο.

Ο εαυτός μας δεν αποτελεί ένα σταθερό και αμετάβλητο σύνολο, αλλά μια διαδικασία διαμόρφωσης που βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη. Έτσι, όσα περισσότερα κομμάτια του μπορούμε να αναγνωρίσουμε, τόσο πιο αυθεντικά μπορούμε να ζήσουμε!

Πολλοί άνθρωποι έρχονται στην ψυχοθεραπεία με την επιθυμία να αλλάξουν: να ξεπεράσουν φόβους, να βελτιώσουν τις σχέσεις τους, να νιώσουν πιο πλήρεις. Πολλές είναι οι φορές που λένε ότι νιώθουν «κολλημένοι» σε καταστάσεις που φαίνεται να επαναλαμβάνονται ή ανακαλύπτουν ότι οι ίδιες δυσκολίες εμφανίζονται ξανά και ξανά στη ζωή τους. Η αλλαγή, όμως, δεν έρχεται ακαριαία. Δεν ξεκινά από έξω, αλλά καλλιεργείται από μέσα – από μία βαθύτερη κατανόηση του εαυτού.

Η αυτογνωσία είναι το θεμέλιο κάθε ουσιαστικής αλλαγής. Πριν επιδιώξουμε ν’ αλλάξουμε συνήθειες, να βελτιώσουμε σχέσεις ή να χαράξουμε νέες διαδρομές, χρειάζεται πρώτα να κατανοήσουμε τον ίδιο τον εαυτό μας, τις σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας, καθώς και τις βαθύτερες ανάγκες και επιθυμίες μας. Χωρίς αυτή τη συνειδητοποίηση, κάθε προσπάθεια αλλαγής κινδυνεύει να είναι επιφανειακή ή βραχύβια.

Συχνά, αυτό που μας κρατά στάσιμους δεν είναι η έλλειψη θέλησης, αλλά η έλλειψη κατανόησης του τι πραγματικά συμβαίνει μέσα μας. Οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι ασυνείδητες πεποιθήσεις και οι επαναλαμβανόμενοι τρόποι σκέψης και συμπεριφοράς μπορεί να μας μπλοκάρουν, ακόμα και όταν θέλουμε να προχωρήσουμε μπροστά.

Η ψυχοθεραπεία προσφέρει έναν ασφαλή χώρο εξερεύνησης, όπου μπορούμε ν’ αναγνωρίσουμε τα μοτίβα που μας καθορίζουν, να καταλάβουμε γιατί δυσκολευόμαστε ν’ αλλάξουμε και να δούμε τι πραγματικά επιθυμούμε. Μέσα από τη διαδικασία αυτή, η αλλαγή δεν είναι απλώς μια πράξη θέλησης, αλλά μια βαθιά εσωτερική αναπροσαρμογή που μας επιτρέπει να προχωρήσουμε αυθεντικά.

Η αυτογνωσία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά εργαλείο ζωής. Όταν γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας, μπορούμε να κάνουμε πιο συνειδητές επιλογές, να διαχειριζόμαστε τις προκλήσεις με μεγαλύτερη ευελιξία και να ζούμε με περισσότερη αυθεντικότητα και πληρότητα.

Η λέξη «τοξικότητα» έχει γίνει σχεδόν παντού παρούσα στις μέρες μας - από τις φιλίες και τις ερωτικές σχέσεις μέχρι το εργασιακό περιβάλλον. Συχνά χρησιμοποιείται τόσο αβίαστα που μοιάζει να χάνει το νόημά της. Ωστόσο, η τοξικότητα στις σχέσεις δεν είναι ένας απλός καβγάς ή μια δύσκολη φάση. Είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο που μας «στραγγίζει» συναισθηματικά, μας απομακρύνει από τον εαυτό μας, και μας αφήνει με μια αίσθηση ότι κάτι πολύ σημαντικό δεν πάει καλά…

Κάποιες φορές, χρειάζεται χρόνος για να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε μέσα σε μια τέτοια δυναμική: το ότι κάτι το έχουμε συνηθίσει δεν σημαίνει ότι είναι και φυσιολογικό. Αν μια σχέση μας γεμίζει άγχος, αν μας κάνει ν’ αμφισβητούμε συνεχώς την αξία μας ή αν κάθε προσπάθεια επικοινωνίας καταλήγει σε χειρισμό και ενοχές, ίσως ήρθε η ώρα να σταθούμε λίγο πίσω και να αναρωτηθούμε.

Η αγάπη (και, εν γένει, οι πάσης φύσεως σχέσεις) δεν θα έπρεπε να είναι ένα συνεχές τεστ αντοχής. Σε μια υγιή σχέση, μπορεί να υπάρχουν συγκρούσεις, αλλά υπάρχει και χώρος για κατανόηση. Αντίθετα, σε μια τοξική σχέση, το κυρίαρχο συναίσθημα είναι πως, ό,τι και αν κάνουμε, δεν φαίνεται να είναι ποτέ αρκετό.

Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να βγούμε από τέτοιους φαύλους κύκλους. Η ψυχοθεραπεία, η αυτογνωσία και η αναγνώριση των πραγματικών μας αναγκών μάς βοηθούν να δούμε με περισσότερη διαύγεια τις σχέσεις μας και να θέσουμε όρια εκεί που χρειάζεται. Η διαδικασία δεν είναι εύκολη, αλλά είναι βαθιά μεταμορφωτική: όταν αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε τι αξίζουμε, αλλάζουν και οι σχέσεις που επιλέγουμε!

Η αυτοεκτίμηση αποτελεί θεμέλιο λίθο για την ποιότητα κάθε σχέσης που δημιουργούμε. Αυτό συμβαίνει καθώς η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας επηρεάζει άμεσα την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους, καθώς και τις επιλογές μας σε συντρόφους και φίλους. Δεν είναι τυχαίο ότι, όταν η αυτοεκτίμησή μας είναι υγιής, τείνουμε να επιλέγουμε σχέσεις που βασίζονται στον σεβασμό και την ισορροπία. Όταν, όμως, συμβαίνει το αντίθετο, οδηγούμαστε σε ανθρώπους και σχέσεις που δεν εξυπηρετούν την ανάπτυξή μας και μας κάνουν να νιώθουμε ανασφαλείς ή ακόμη και ανεπαρκείς.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι σχέσεις με άτομα που παρουσιάζουν ναρκισσιστικά στοιχεία, τα οποία συχνά ελκύουν συντρόφους που δυσκολεύονται να δουν την αξία τους, γιατί έτσι μπορούν να τους χειραγωγήσουν πιο εύκολα. Στην αρχή, μπορεί να δείχνουν γοητευτικοί και χαρισματικοί, αλλά σταδιακά η σχέση γίνεται μονόπλευρη: η ανάγκη τους για θαυμασμό και έλεγχο αφήνει τον άλλον να νιώθει αόρατος και εξαντλημένος. Αυτή η δυναμική δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, όπου το άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση υποχωρεί συνεχώς και χάνει την αίσθηση της δικής του αξίας, ενώ ο ναρκισσιστής ενισχύει την εξουσία του.

Η ανάπτυξη και ενίσχυση της αυτοεκτίμησης απαιτεί συνειδητή προσπάθεια. Η αναγνώριση της αξίας μας δεν είναι μια απλή ατομική διεργασία, αλλά μια διαδικασία που επαναπροσδιορίζει τον τρόπο που σχετιζόμαστε. Αν η αυτοεκτίμηση αποτελεί τον αόρατο πυλώνα κάθε σχέσης, τότε η ενίσχυσή της είναι το θεμέλιο για συνδέσεις που προάγουν την ψυχική μας ισορροπία και ανάπτυξη.

Πόσες φορές μπορεί να έχετε αγωνιστεί για να πετύχετε έναν στόχο, μόνο και μόνο για να συνειδητοποιήσετε αργότερα ότι δεν ήταν κάτι που πραγματικά θέλατε εσείς; Σκεφτείτε το: ίσως δεν ήταν αληθινά ένα δικό σας ‘θέλω’, αλλά κάτι που νιώθατε ότι έπρεπε να κάνετε για να ικανοποιήσετε τις προσδοκίες της κοινωνίας, της οικογένειας ή του εργασιακού σας περιβάλλοντος. Πόσο συχνά αναρωτιόμαστε αν οι στόχοι μας αντανακλούν τις δικές μας ανάγκες ή τις επιθυμίες κάποιου άλλου;

Οι ερωτήσεις πολλές – και δύσκολες – αφού η αναζήτηση και η επίτευξη στόχων που είναι αληθινά δικοί μας απαιτεί ειλικρίνεια και αυτογνωσία. Ουσιαστικά, αυτή η αναζήτηση για τον κάθε άνθρωπο ξεκινά με μια απλή, αλλά σημαντική ερώτηση: “Αυτός ο στόχος, αντανακλά τα δικά μου ‘θέλω’ ή τις επιθυμίες κάποιου άλλου; Τον θέτω εγώ για τον εαυτό μου ή θέλω να τον επιτύχω για να πάρω εύσημα και αξία από κάπου αλλού;” Με άλλα λόγια, για να ξεχωρίσουμε ποιοι στόχοι είναι πραγματικά δικοί μας, μπαίνουμε σε μια διαδικασία που μας καλεί να έρθουμε σε επαφή με τη δική μας, αυθεντική φωνή, να κατανοήσουμε τις ανάγκες μας, και να αναγνωρίσουμε τι είναι πραγματικά σημαντικό για εμάς.

Για παράδειγμα, αν επιλέξετε να εστιάσετε σ’ έναν στόχο, όπως να φροντίσετε περισσότερο την υγεία σας, καλό είναι ν’ αναλογιστείτε αν το κίνητρο γι’ αυτό είναι η δική σας ανάγκη για ευεξία και όχι η πίεση της κοινωνίας για μια συγκεκριμένη εμφάνιση. Παρομοίως, αν αποφασίσετε ν’ αλλάξετε καριέρα, βεβαιωθείτε ότι αυτή η αλλαγή βασίζεται στις δικές σας φιλοδοξίες και όχι στη σύγκριση με τους γύρω σας. 

Η διαδικασία της ψυχοθεραπείας μπορεί να μας βοηθήσει ν’ αποκτήσουμε την απαραίτητη καθαρότητα για να διαχωρίσουμε τις εξωτερικές επιρροές από τις προσωπικές μας επιθυμίες· να ‘σιγάσουμε’ τις τριγύρω φωνές, ώστε να μπορέσουμε ν’ ακούσουμε πιο ξεκάθαρα τη δική μας.

Ανακαλύπτοντας τι πραγματικά μας κινητοποιεί, μπορούμε να θέσουμε στόχους που συνάδουν με τις αξίες μας και μας γεμίζουν ουσιαστική ικανοποίηση. Τέτοιοι στόχοι μας βοηθούν να παραμείνουμε συνεπείς και ανθεκτικοί, ακόμα και όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες. Και τότε, το ταξίδι προς την επίτευξη αυτών των στόχων γίνεται πιο αυθεντικό και ικανοποιητικό!

Αν αισθάνεστε μπερδεμένοι ή πιεσμένοι από προσδοκίες που ενδεχομένως να μην είναι πραγματικά δικές σας, να θυμάστε ότι έχετε πάντα τη δύναμη και την επιλογή να επαναπροσδιορίσετε τους στόχους σας. Είμαστε εδώ για να σας βοηθήσουμε να βρείτε τη δική σας φωνή, να κατανοήσετε τις ανάγκες σας και να κάνετε τα βήματα που θα σας φέρουν πιο κοντά σε αυτά που εσείς πραγματικά επιθυμείτε. 

Οι μεγάλες αλλαγές συχνά μοιάζουν βουνό – φαντάζουν σαν έναν προορισμό μακρινό, δύσβατο, γεμάτο προκλήσεις και εμπόδια. Σας ακούγεται γνώριμο αυτό; Αισθάνεστε και εσείς κάποιες φορές ότι οι στόχοι σας είναι απρόσιτοι ή ότι χρειάζεται να κάνετε ένα τεράστιο βήμα ακόμη και για να ξεκινήσετε; Όπως αρκετοί άνθρωποι, πιθανώς να νιώθετε ότι πρέπει να κάνετε πολύ μεγάλες θυσίες ή ν’ αλλάξετε τα πάντα, δραστικά και μονομιάς, για να πετύχετε τους στόχους σας. Ωστόσο, αυτό πραγματικά δεν είναι απαραίτητο! Η δύναμη για την πραγματική αλλαγή δεν κρύβεται στις δραστικές ανατροπές, αλλά στις μικρές, σταθερές κινήσεις που κάνουμε κάθε μέρα.

Μέσα από το ταξίδι της ψυχοθεραπείας, ένα από τα βασικά πράγματα που αντιλαμβανόμαστε είναι ότι κάθε αλλαγή, μικρή ή μεγάλη, ξεκινά πάντα από ένα απλό βήμα. Είτε πρόκειται για την προσπάθεια να εντάξουμε μια νέα συνήθεια στην καθημερινότητά μας, είτε για το να αντιμετωπίσουμε μια σοβαρή πρόκληση που μας βαραίνει, τα μικρά βήματα μπορούν κάλλιστα να μας οδηγήσουν σε μεγάλα αποτελέσματα.

Στην πράξη, τα βήματα αυτά μπορεί να είναι τόσο απλά όσο το να αφιερώνουμε λίγα λεπτά κάθε μέρα για ν’ αναγνωρίσουμε και να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας ή να κάνουμε μια μικρή αλλαγή στον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι μικρές αλλαγές γίνονται μέρος της καθημερινότητάς μας, “συσσωρεύονται”, και δημιουργούν την απαραίτητη βάση που χρειαζόμαστε για να προχωρήσουμε σε βαθύτερες αλλαγές, που επηρεάζουν θετικά τη ζωή μας.

Η έναρξη της νέας χρονιάς αποτελεί την ιδανική ευκαιρία να εστιάσουμε σε αυτά τα μικρά βήματα. Είναι η στιγμή να αναρωτηθούμε: ποια είναι η μία μικρή αλλαγή που μπορούμε να κάνουμε σήμερα για να βελτιώσουμε τη ζωή μας;

Είτε επιλέξετε να ζητήσετε υποστήριξη από έναν ειδικό, είτε να αφιερώσετε χρόνο σε μια δραστηριότητα που σας γεμίζει, όπως το διάβασμα ή μια βόλτα στη φύση, να θυμάστε ότι η κάθε μικρή κίνηση “μετράει”. Και το πιο σημαντικό: κάθε βήμα που αποτελεί πράξη φροντίδας για τον εαυτό μας, όσο μικρό και αν μας φαίνεται, μας φέρνει πιο κοντά στην εσωτερική μας ισορροπία και την προσωπική μας ανάπτυξη.

Αν νιώθετε την ανάγκη να κάνετε το πρώτο σας βήμα, είμαστε εδώ για να σας υποστηρίξουμε. Μαζί, μπορούμε να χτίσουμε, βήμα το βήμα, έναν δρόμο γεμάτο νόημα, αυτογνωσία και ψυχική ισορροπία!

Στις σειρές, στις διαφημίσεις, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα λόγια των άλλων και, γενικότερα, σχεδόν σε κάθε έκφραση της κοινωνίας μας, οι προσδοκίες για την «τέλεια οικογένεια» βρίσκονται παντού. Η εικόνα της ευτυχισμένης, ενωμένης, χαρούμενης οικογένειας που είναι γεμάτη αγάπη και κατανόηση έρχεται και μας πιέζει αδιάκοπα.

Ωστόσο, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική από αυτή την εικόνα: στην πραγματικότητα, η τέλεια οικογένεια δεν υπάρχει πουθενά. Έτσι, όσο και αν προσπαθούμε ν’ ανταποκριθούμε σε αυτά τα πρότυπα αρμονίας και τελειότητας, αυτός είναι ένας αγώνας χαμένος από την αρχή, αφού στην ουσία αυτά είναι απολύτως πλασματικά. Κάθε οικογένεια έχει τις δικές της δυναμικές, τα θετικά και τα αρνητικά της, και αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό.

Στην πράξη, η πίεση ν’ ανταποκριθούμε σε αυτού του τύπου τα «άπιαστα» πρότυπα έρχεται συνήθως από δύο κύριες κατευθύνσεις: από την οικογένεια και την κοινωνία. Από τη μία, μπορεί να νιώθουμε έντονα την ανάγκη να ικανοποιήσουμε τις προσδοκίες των γονιών ή άλλων συγγενών μας, που έχουν συγκεκριμένες ιδέες για το πώς πρέπει να είναι η ζωή και, κατ’ επέκταση, η οικογένεια που «πρέπει» εμείς να φτιάξουμε, όπως - βεβαίως! - την αντιλαμβάνονται και θα την επιθυμούσαν εκείνοι. Από την άλλη, η ίδια η κοινωνία μας επιβάλλει με τον τρόπο της συγκεκριμένες εικόνες και πρότυπα του «τέλειου» οικογενειακού μοντέλου, γεμάτα χαμόγελα, σύμπνοια και μία αίσθηση πλήρους στήριξης.

Όμως η πραγματικότητα βρίσκεται πολύ μακριά από όλες αυτές τις εικόνες και προσδοκίες. Ούτε η οικογένειά μας, ούτε εμείς ως άτομα, είμαστε ή θα μπορούσαμε να γίνουμε ποτέ τέλειοι - και η πίεση προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να μας δημιουργήσει συναισθηματική ένταση και άγχη, καθώς προσπαθούμε να ανταποκριθούμε σε προσδοκίες που δεν είναι ρεαλιστικές.

Το βασικό κλειδί για να καταφέρουμε να διαχειριστούμε αυτή την πίεση βρίσκεται στην αυτογνωσία, η οποία θα μας επιτρέψει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι προσδοκίες αυτές είναι κοινωνικά κατασκευασμένες και δεν αντανακλούν την αληθινή ζωή. Κατανοώντας καλύτερα τις δικές μας ανάγκες, αξίες και όρια, μπορούμε να καταφέρουμε να σταματήσουμε να συγκρίνουμε τη δική μας οικογένεια με τα πρότυπα των άλλων και, αντί να προσπαθούμε να ανταποκριθούμε σε εξωτερικές προσδοκίες, να επικεντρωθούμε στην αποδοχή της πραγματικότητας και του ποιοι ουσιαστικά είμαστε. Κάθε οικογένεια είναι διαφορετική, και αυτό είναι απολύτως εντάξει. Ομοίως, μπορεί η ίδια η ζωή να μην είναι ποτέ «τέλεια», όμως είναι γεμάτη δύναμη και ομορφιά όταν την αποδεχόμαστε και τη ζούμε με αυθεντικότητα!

Αν νιώθετε ότι η πίεση των προσδοκιών από την οικογένεια ή την κοινωνία σας επηρεάζει αρνητικά, στερώντας σας ένα κομμάτι ελευθερίας, ή αν αισθάνεστε, γενικότερα, ότι χρειάζεστε υποστήριξη για να διαχειριστείτε τα συναισθήματά σας, είμαστε εδώ για να σας βοηθήσουμε. Το Κέντρο μας αποτελεί ένα ασφαλές περιβάλλον για να εξερευνήσετε τις ανησυχίες σας και να ανακαλύψετε τρόπους για να φροντίσετε τον εαυτό σας, σε κάθε βήμα της πορείας σας, με στόχο την προσωπική σας ενδυνάμωση και ευημερία.

Καθώς πλησιάζουν οι γιορτές, η εικόνα της «τέλειας» γιορτινής περιόδου, γεμάτης γέλια, τραγούδια, δώρα, εξόδους και άλλες ευτυχισμένες στιγμές με φίλους και οικογένεια, γίνεται όλο και πιο επιβεβλημένη. Ωστόσο, για πολλούς ανθρώπους, αυτή η περίοδος δεν συνοδεύεται πάντα από χαρά ή ενθουσιασμό - και αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό.

Στην πραγματικότητα, η εποχή των γιορτών συχνά προκαλεί έντονα συναισθήματα μοναξιάς, λύπης, ή και άγχους σε αρκετούς από εμάς. Σε αρκετές περιπτώσεις, το «πρέπει» της χαράς μας φέρνει αντιμέτωπους με δύσκολες αναμνήσεις ή προσωπικές δυσκολίες, οι οποίες εντείνονται όταν γύρω μας όλα και όλοι φαντάζουν γεμάτα ευτυχία.

Μάλιστα, όπως έχει προκύψει από διάφορες σχετικές έρευνες, αρκετοί είναι οι άνθρωποι βιώνουν έντονο άγχος ή ακόμα και συναισθήματα θλίψης αυτήν την περίοδο, ειδικά αν έχουν υποστεί απώλειες ή βρίσκονται σε φάση όπου αντιμετωπίζουν διαφόρων τύπων προκλήσεις.

Τις γιορτινές ημέρες που έρχονται, αλλά και κάθε μέρα, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η αίσθηση της λύπης ή της νοσταλγίας δεν αποτελεί ένδειξη αδυναμίας ή ανικανότητας να «χαρούμε», ούτε φυσικά υποδηλώνει κάποια μορφή «ανεπάρκειας». Αντίθετα, αποτελούν απολύτως φυσικές αντιδράσεις που όλοι μας δικαιούμαστε να έχουμε απέναντι σε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις. Το να αποδεχτούμε αυτά τα συναισθήματα, να τα κατανοήσουμε και να τα σεβαστούμε, είναι το πρώτο βήμα προς την αυτοφροντίδα! Άλλωστε, όπως αναφέρει και η θεωρία της προσκόλλησης (Bowlby & Ainsworth), η σχέση μας με το παρελθόν και οι συναισθηματικές μας ανάγκες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της αντίληψής μας για τις γιορτές και τις σχέσεις μας.

Αν φέτος οι γιορτές σας βρουν να νιώθετε λιγότερο χαρούμενοι, αυτό δεν σημαίνει ότι κάτι πάει στραβά. Μπορεί, κάλλιστα, αυτό να είναι μια ευκαιρία να στρέψετε την προσοχή σας στη φροντίδα του εαυτού σας, ό,τι και αν αυτό σημαίνει για τον κάθε ένα! Ανάλογα με τις προσωπικές μας ανάγκες, μπορεί να χρειαζόμαστε να απομονωθούμε για λίγο, να αναζητήσουμε την παρέα ενός φίλου, ή να εστιάσουμε σε δραστηριότητες που μας ηρεμούν και μας γεμίζουν.

Το πιο σημαντικό μήνυμα, που καλό είναι να θυμόμαστε όλοι μας, είναι ότι δεν υπάρχει ένας και μοναδικός, «σωστός» τρόπος να περάσουμε τις γιορτές: αυτό που πραγματικά μετράει είναι να δείξουμε αποδοχή και σεβασμό στις ανάγκες και τα συναισθήματά μας.

Αν οι φετινές γιορτές σας βρίσκουν με δύσκολα συναισθήματα, να θυμάστε ότι δεν είστε μόνοι. Είμαστε εδώ για να σας ακούσουμε, να σας στηρίξουμε και να σας βοηθήσουμε να τα κατανοήσετε, να ανακαλύψετε τρόπους αυτοφροντίδας και να ενισχύσετε την αυτογνωσία σας.

Άρκεσις - μία λέξη με βαθιές ρίζες στην ελληνική γλώσσα που αναφέρεται στη βοήθεια, την αρωγή, τη συνδρομή. Μία έννοια που μας θυμίζει ότι η στήριξη και η φροντίδα αποτελούν πολύτιμα δώρα που μπορούμε να δώσουμε στον εαυτό μας. Η ψυχοθεραπεία είναι μια τέτοια αρωγή και δώρο, τα οποία μας συστήνουν ένα μονοπάτι που μας οδηγεί στην αυτογνωσία, τη θεραπεία και την εξέλιξη.

Δεδομένου ότι ζούμε σε μια εποχή όπου η ταχύτητα της καθημερινότητας και οι απαιτήσεις των ρόλων μας μάς αφήνουν ελάχιστο χώρο να αναλογιστούμε τα «γιατί» και τα «πώς» των συναισθημάτων και των σκέψεών μας, συχνά καταλήγουμε να παραμελούμε το κομμάτι της ψυχικής φροντίδας. Ωστόσο, όπως ακριβώς φροντίζουμε το σώμα μας, εξίσου απαραίτητο και σημαντικό είναι να πράττουμε το ίδιο και για την ψυχή μας.

Παρά τα όσα ίσως έχουμε οδηγηθεί να πιστεύουμε, η ψυχοθεραπεία δεν είναι πολυτέλεια, ούτε ένδειξη αδυναμίας. Είναι μια πράξη θάρρους και ευθύνης προς τον εαυτό μας και ένα σημείο στο οποίο μπορούμε να νιώσουμε ασφαλείς, αποδεκτοί και κατανοητοί. Μερικά από τα πιο σημαντικά οφέλη της θεραπευτικής διαδικασίας είναι ότι μας βοηθά να δούμε τις δυσκολίες μας με μια νέα οπτική, ν’ ανακαλύψουμε δυνατότητες που ίσως ούτε εμείς οι ίδιοι δεν γνωρίζαμε ότι έχουμε και να επεξεργαστούμε συναισθήματα που ενδεχομένως μας «κρατούν πίσω».

Ο θεραπευτής που θα επιλέξουμε θα γίνει συνοδοιπόρος στο ταξίδι της προσωπικής μας άρκεσις, ενώ και ο ίδιος ο εαυτός μας θα αποδειχθεί, μέσα από αυτή την πορεία, αυτόφωτη πηγή δύναμης, ανθεκτικότητας και δημιουργικότητας. Μέσα από τη διαδικασία αυτή μαθαίνουμε ν’ αντιμετωπίζουμε πλέον τις προκλήσεις όχι ως εμπόδια, αλλά ως ευκαιρίες για ανάπτυξη.

Αν σκέφτεστε να προσφέρετε στον εαυτό σας το δώρο της φροντίδας, της αποδοχής και της κατανόησης, κάντε το πρώτο βήμα μαζί μας - κάθε ταξίδι ξεκινά με μια απόφαση.